دوران جنینی یکی از حیاتی‌ترین مراحل زندگی است از سوی دیگر، برای مادر نیز دوران بارداری دارای حساسیت بالایی است. جنین به طور کامل به داده های منتقل شده از جفت و مادر وابسته است، لذا هر عامل ناشی از وضعیت مادری می تواند اثر مستقیم بر رشد و تمایز جنینی داشته باشد. در این بحث، تغذیه مادری یکی از عوامل مهم و اثر گذار است. کیفیت و کمیت رژیم غذایی مادر– هردو- بر سلامت وی و فرزندش اثر می گذارد. حفظ ویژگی های سلامت رژیم غذایی یعنی تعادل، تنوع، میانه روی، کفایت و دریافت کالری در این دوران از اهمیت ویژه ای برخوردار است. پیروی از یک رژیم غذایی سالم و متعادل موجب فراهمی مواد مغذی مورد نیاز جنین و رشد کافی می شود. اما سؤال اساسی این است که واقعیت افزایش نیاز به کالری در این دوران حساس چه میزان است؟
دور از ذهن نیست که میزان افزایش کالری دریافتی با باور " خوردن برای دو نفر" بیش از نیاز واقعی باشد. توصیه شده است که میزان افزایش وزن در زنانی که با کمبود وزن باردار می شوند، 13 تا18 کیلوگرم، در زنان با وزن طبیعی داشتند 11 تا 16 کیلوگرم، در زنانی که با اضافه وزن باردار می شوند 7 تا 11 کیلوگرم و در زنان چاقی که باردار شده اند 5 تا 9 کیلوگرم باشد. بارداری با اضافه وزن و چاقی موجب افزایش خطر ابتلا به بسیاری از اختلالات وابسته به این دوران مثل دیابت بارداری و افزایش فشار خون می شود. از سوی دیگر، میزان افزایش وزن توصیه شده در زنانی که با کمبود وزن باردار می شوند از اهمیت ویژه ای برخوردار است. وزن گیری نامناسب در این دسته از زنان می تواند موجب زایمان زودرس شود.
افزایش وزن هنگام بارداری شامل موارد زیر می باشد؛
- جنین : تا 3600 کیلوگرم
- جفت : 1300-900 گیلوگرم
- مایع آمنیوتیک : 1300-900 گیلوگرم
- بافت پستان : 1300-900 گیلوگرم
- ذخیره خون : 1800 کیلوگرم
- ذخیره چربی برای زایمان و دوران شیردهی : 4000-2200 کیلوگرم
- افزایش حجم رحم : 2200-900 کیلوگرم
- مجموع : 11 تا 16 کیلوگرم
در سه ماهه اول بارداری، بیشتر زنان به دلیل اختلالات گوارشی و تهوع وزن کم می کنند. در زنان بارداری که با وزن طبیعی باردار شده اند، به طور معمول افزایش وزن کم‌تر از دو کیلوگرم در سه ماهه اول توصیه می شود. این میزان را می توان به واسطه خوردن 150 تا 200 کالری مازاد بر نیاز روزانه پیش از بارداری تأمین کرد.
در سه ماهه دوم و سوم، افزایش وزن یکنواخت و تدریجی بسیار حائز اهمیت است، به ویژه در شرایطی که زنان با وزن نامطلوب ( کم یا زیاد) باردار شده اند. به طور معمول، در زنانی که با وزن طبیعی باردار شده اند، افزایش 4/1 تا 8/1 کیلوگرم در ماه تا زایمان توصیه می شود. این بدان معنی است که روزانه تنها 300 کالری مازاد بر نیاز پیش از بارداری تأمین شود.
از نقطه نظرکیفیت رژیم غذایی، حفظ ویژگی تنوع بسیار حائز اهمیت است. لذا توصیه می شود که تأمین تمام گروه های غذایی شامل نان و غلات، میوه، سبزی، شیر و فرآورده‌های آن و نیز گروه گوشت توجه شود. غلات کربوهیدرات های ضروری را برای تأمین انرژی جنین فراهم می کند. بسیاری از غلات کامل و فرآروده های غنی شده آن ها شامل فیبر، آهن، ویتامین های گروه B و مواد معدنی گوناگون می باشند. سبزی ها و میوه ها از اجزای ضروری تغذیه دوران بارداری هستند، به دلیل این که ویتامین ها و مواد معدنی مورد نیاز و هم‌چنین فیبر را تأمین می کنند. سبزیجات برگ سبز مناببع غنی آهن، ویتامین A و فولات و سایر مواد مغذی مورد نیاز در دوران بارداری هستند. گروه گوشت علاوه بر تأمین پروتئین، حاوی ویتامین های گروه B و آهن نیز می باشد. پروتئین برای حفظ رشد و تمایز جنینی بسیار مهم است. شیر و فرآورده های آن حاوی کلسیم می باشند که به رشد استخوانی جنینی و نیز حفظ تراکم استخوانی مادر کمک می کند. علاوه براین، حاوی ویتامین D و پروتئین نیز هستند.
پیروی از یک برنامه غذایی مناسب نه تنها به افزایش وزن مطلوب، به تأمین مواد مغذی مورد نیاز جنین نیز کمک می کند.
