سنگ کیسه صفرا اساسا با مصرف یک رژیم غذایی پرچرب و کم فیبر مرتبط است و این عارضه در سال های دور در جوامع آسیایی و آفریقایی غیرمرسوم بوده است. چرا که رژیم غذایی مردمان این جوامع بر پایه مصرف مقادیر فراوانی از گیاهان و فیبر بوده ولی در سال های اخیر در کشورهای در حال توسعه، با توجه به تغییر عادات غذایی این مشکل در جوامع آسیایی نیز شیوع یافته است. شیوع این عارضه با حرکت به سمت رژیم های جوامع غربی بیشتر می شود.
به نظر می رسد که عوامل تغذیه ای اصلی که با افزایش خطر ابتلاء به سنگ صفراوی مرتبط می باشند عبارتند از: افزایش در میزان پروتئین و چربی دریافتی، کاهش فیبر غذایی و مصرف بیشتر چربی های اشباع شده نسبت به چربی های غیراشباع. مطالعات علمی نشان داده اند که عواملی به شرح زیر با کاهش خطر کیسه صفرا مرتبط می باشند:
رژیم غذایی بر پایه مصرف منابع گیاهی
ممکن است هر دو عامل پروتئین و چربی حیوانی در تشکیل سنگ صفرا موثر باشند. در اغلب جوامع غربی حدود 80 در صد از سنگ های کیسه صفرا از نوع سنگ های کلسترولی هستند که نشانگر اهمیت کاهش دادن چربی اشباع و کلسترول در رژیم غذایی می باشد. لذا جای تعجبی ندارد که زنان گیاهخوار در مقایسه با زنان غیرگیاهخوار شانس کمتری را برای ابتلا به سنگ های صفراوی دارند. چرا که رژیم های گیاهخواری غنی از فیبر هستند و هر چقدر هم که حاوی چربی باشند بیشتر چربی آن ها از نوع غیراشباع می باشد.
ویتامین C ریزمغذی دیگری است که به مقادیر زیاد در رژیم های گیاهخواری یافت می شود و میزان کاتابولیسم کلسترول را متاثر می کند و ارتباط معکوسی را با خطر ابتلا به سنگ کیسه صفرا در زنان نشان می دهد. زنانی که بیشترین منابع پروتئین گیاهی را مصرف می کنند، نسبت به آن ها که حداقل میزان را مصرف می کنند، 20 تا 30 درصد خطر کمتری را برای ابتلا به سنگ های صفراوی دارند. البته یک استثناء هم در مورد منابع غذایی گیاهی هست و آن این است که اسیدهای چرب ترانس که در روغن های هیدروژنه گیاهی یافت می شوند خطر ابتلاء به سنگ کیسه صفراوی را افزایش می دهند.
جایگزینی شکر و نشاسته های تصفیه شده با منابع کربوهیدراتی پرفیبر
نمایه اشباع صفرا از کلسترول، یک ریسک فاکتور شناخته شده برای تشکیل سنگ های صفراوی محسوب می گردد و این نمایه در رژیم های غذایی ای که در آن ها منابع کربوهیدرات های تصفیه شده (نسبت به منابع کربوهیدرات تصفیه نشده) بیشتر دریافت می گردد افزایش می یابد. افرادی که بیشترین مقادیر کربوهیدرات تصفیه شده را مصرف می کنند نسبت به افرادی که کمترین مقادیر را مصرف می کنند، حدود 60 درصد بیشتر در خطر ابتلا به سنگ های صفراوی می باشند و بالعکس افرادی که بیشترین مقادیر فیبر را مصرف می کنند (به ویژه فیبر محلول) در مقایسه با افرادی که کمترین مقدار فیبر را مصرف می نمایند، در حدود 15 درصد در خطر کمتری برای ابتلا به سنگ های صفراوی می باشند.
اجتناب از اضافه وزن و بهره مندی از یک روش سالم برای کنترل وزن
زنان دارای اضافه وزن با نمایه توده بدنی 30 و یا بیشتر (در مقایسه با افرادی با وزن طبیعی و نمایه توده بدنی کمتر از 25)، حداقل 2 برابر بیشتر در خطر ابتلا به سنگ های صفراوی می باشند. میزان شانس ابتلا در مردانی که نمایه توده بدنی آن ها حداقل 25 است در مقایسه با زنان با نمایه توده بدنی کمتر از 22/5، مشابه می باشد. خطر ابتلا برای زنان، در درجه های شدیدتر چاقی (برای مثال نمایه توده بدنی 30-45) نسبت به زنانی که نمایه توده بدنی آن ها کمتر از 24 باشد ، 7/3 - 4/7 برابر بیشتر می باشد.
چرخه وزن و یا رژیم های یویویی (تکرر کاهش وزن و بازگشت مجدد وزن کاهش یافته) احتمال سنگ صفراوی را افزایش می دهد و میزان افزایش خطر ابتلا در چرخه های وزنی سبک (افرادی که کاهش وزن و بازگشت وزن شان در حدود 2/5 - 4/5 کیلوگرم است) حدود 20 درصد است و در چرخه های وزنی شدید (افرادی که میزان کاهش وزن و بازگشت وزن شان بیشتر از 10 کیلوگرم است) حدود 70 درصد می باشد.
رژیم های بسیار کم کالری خطر ابتلا به سنگ کیسه صفرا را افزایش می دهد.
در طی کاهش وزن سریع شرایطی چون انسداد کیسه صفراوی و اشباع صفرا از کلسترول ایجاد می شوند که احتمال ابتلا به سنگ صفراوی را به مقدار زیادی افزایش می دهند. در رژیم های محدود از کالری که حاوی چربی اندکی هستند (10 گرم در روز) میزان تخلیه کیسه صفرا افزایش یافته و پیشگیری از ایجاد سنگ صفراوی بیشتر می گردد. برخی شواهد علمی از کاهش وزن بر پایه رژیم های غذایی کم چرب و بر پایه مصرف منابع غذایی گیاهی که عموما سبب کنترل وزنی سالم و مداوم می گردند (نسبت به استفاده از رژیم هایی با فرمول های بسیار کم کالری)، حمایت می نمایند.
فعالیت بدنی
برخی شواهد علمی چنین پیشنهاد می کنند که فعالیت بدنی، شانس ابتلا به سنگ های کیسه صفرا را کاهش می دهد و در مردان جوان و میانسال (65 ساله و یا جوان تر) که بیشترین فعالیت بدنی را داشتند در مقایسه با افرادی که حداقل فعالیت بدنی را داشتند، خطر پیشرفت سنگ کیسه صفراوی به نصف کاهش یافت. در حالی که در مردان مسن تر فعالیت بدنی خطر ابتلا را تا 25 درصد تخفیف داد. همچنین در زنان، فعالیت بدنی از تشکیل سنگ صفراوی تا 25 درصد پیشگیری نمود.
آنچه که به خانواده توصیه می شود
می توان با پیروی از یک رژیم غذایی پرفیبر به ویژه یک رژیم غذایی گیاهخواری، به میزان زیادی از تشکیل سنگ کیسه صفرا اجتناب نمود. بیماران می بایست از مصرف محصولات غنی از چربی اشباع شده (برای مثال محصولات حیوانی) و چربی ترانس (برای مثال غذاهای فرآوری شده) اجتناب نمایند. جالب است که بدانید مصرف غذاهای غنی از چربی چند زنجیره ای غیراشباع (مثل مغزها و دیگر محصولات گیاهی) می توانند خطر ابتلا را کاهش دهند.
پیشگیری
شما می توانید خطر سنگ های صفراوی را کاهش دهید، اگر:
* زمان صرف وعده های غذایی را از دست ندهید. سعی کنید که همه روزه زمان همیشگی صرف وعده های غذایی خود را حفظ کنید و نظم غذایی خود را از دست ندهید. از دست دادن نظم وعده های غذایی و گرسنگی می تواند خطرابتلاء به سنگ های صفراوی را افزایش دهد.
* در اکثر روزهای هفته به ورزش و فعالیت بدنی بپردازید. ورزش غیرفعال بودن خطر سنگ های صفراوی را افزایش می دهد، بنابراین فعالیت بدنی منظم را در برنامه روزانه خود بگنجانید. اگر تا به حال فعالیت بدنی نداشته اید، از میزان کم شروع کنید و آن را به میزان 30 دقیقه فعالیت بدنی در روز و بیشتر در روزهای هفته برسانید.
* وزن تان را به آرامی کاهش دهید. اگر به کاهش وزن نیاز دارید، این روند را به آرامی طی کنید. کاهش وزن سریع خطر سنگ های صفراوی را افزایش می دهد. هدف تان را کاهش وزن حدود 5/0 تا 1 کیلوگرم در هفته قرار دهید.
* وز ن تان را در محدوده ای سالم و متناسب نگه دارید. اضافه وزن و چاقی خطر سنگ های صفراوی را افزایش می دهد. با کاهش دریافت کالری و افزایش فعالیت بدنی به وزن سالم برسید. هنگامی که به وزن سلامت خود رسیدید با ادامه رژیم غذایی سالم و فعالیت بدنی کافی آن را حفظ کنید.
